TEKNELERDE YANGIN ÖNLEMLERİ VE YANGINLA MÜCADELE
YANGIN TEORİSİ
Yanma, kimyasal bir olaydır. Belirli bir dereceye kadar ısınmış maddenin oksijen ile birleşerek kimyasal değişikliğe uğramasina yanma , kontrol altına alamadığımız yanma olayına ise yangın denir.
Yanmanın başlayabilmesi için şu üç unsurun bir araya gelmesi gerekir.
Bu üç unsur bir üçgenin kenarları ile temsil edilir. Buna Yangın Üçgeni denmektedir.
Belirtilen üç unsurun kontrolumuz dışında birleşmesi yangına sebebiyet verir. Bunlardan birinin ortamdan uzaklaştırılmasında ise yanma olayı son bulur.
Birinci unsur yanıcı madde , her zaman,her ortamda bulunabilir.
İkinci unsur, oksijen , uygun atmosfer şartlarında her tür yangın için yetereli miktarda vardır. havadaki oksijen yüzdesi %21′dir. Yangın tipine ve yanıcı madde özelliğine göre gerekli minimum oksijen oranı %14 – %18 arasında değişmektedir.
Üçüncü unsur ısı , bir cismin sıcaklığının artmasına neden olan etkidir ve özel şartlar dışında hiç bir yerde bulunmaz. Yeryüzünde var olan ısı kontrolumuz altındadır. Isı, kontrolumuz dışına çıkması durumunda, diğer unsurlarla birleşerek yangına sebebiyet verir.
YANICI MADDELER VE YANGIN TİPLERİ
• Adi Yangın : Organik kökenli, yanınca kül bırakan maddelerin oluşturdukları yangınlardır.
Ağaç , kömür, kağit , ot, selüloz, kauçuk, tekstil ürünleri, plastik v.s…
Uluslar arası harf kodu………… A
A. sinifi yanginlar, soğutucu etki yaratan maddeler ile müdahale edilmek sureti ile söndürülür.
• Akaryakıt Yangınları : Sıvı yanıcı maddelerin ( akaryakit ) oluşturduğu yangınlardır.
Benzin, benzol, mazot, fuel-oil, madeni yağlar, vernik, boya, tiner, alkol, parafin, aseton, asfalt, tutkal v.s…
Uluslar arası harf kodu………….B
B sınıfı yangınlar, yanan madde ile oksijen temasi kesilerek (boğmak) sureti ile söndürülür.
• Gaz Yangınları : Yanıcı gaz ve basınç altında sıvılaştırılmış gaz haldeki maddelerin oluşturdukları yangınlardır.
Doğal ve üretilmiş gazlar, metan, hidrojen, asetilen, lpg, propan doğal gaz,vs…
Uluslar arası harf kodu………….C
C sınıfı yangınlar, genel kural olarak , yangın kaynaği kesilerek ve soğutma işlemi yapılarak söndürülür.
• Metal Yangınları: Hafif metallerin oluşturdukları yangınlarıdır.
Titanyum, uranyum, fosfor, sodyum,potasyum,alüminyum ,magnezyum vs…
Uluslar arası harf kodu………….D
D sinif yanginlar, özel amaçla üretilmiş kuru tozlu yangin söndürücülerle ile söndürülür.
• Elektrik yangınları . Elektrik devrelerinde ve cihazlarında aşırı ısınma veya kısa devre gibi nedenlerle oluşan yangınlardır.
Uluslar arası harf kodu………….E
Önemli not : TS EN-2 Türk Standardi’na göre; elektriğin bir yangin sinifi olamayacaği, sadece yanginin başlatan etken olmasi nedeniyle yangın sınıf olmaktan çıkarılmıştır. Elektrik; yangın için gerekli olan kıvılcımı oluşturarak veya ısıyı üreterek ortamdaki yanıcı maddelerin yanmasına sebebiyet verir ve elektrik akımı kesildikten sonra ortamdaki mevcut yanıcı maddenin cinsine bağlı olarak yangın A, B, C ve D sınıfı yangına dönüşür.
TEKNELERDE YANGIN SEBEPLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER
• Elektrik devreleri ve aküler. Elektrik sistemindeki imalat hataları, deniz durumunun oluşturduğu hasarlar, yetersiz bakım, tutum , kısa devreler, aşırı yüklenmeler, ısınmalar, standartlara uygun olmayan ve muhafazasız elektrikli ısıtıcılar, teknelerde yangınlara sebebiyet verebilir.
Bu tür yangınlara sebebiyet vermemek için, elektrik projesine uygun ve doğru çapta marin elektrik kabloları ve sigortalar kullanılmalıdır. Sistemin kaldıramayacağı ölçüde yükleme yapılmamalıdır. Güvensiz ve korumasız ısıtıcılar kullanılmamalıdır. Bakım ve onarımlar yetkili kişilerce yapılmalıdır.
Akü montajları sırasında kutup başlarının doğru yerleştiğine ve çevrede kutup başlarının temasına neden olabilecek iletkenlerin olmadığına dikkat edilmeli; ayrıca akülerin su seviyesi düşmesi ve aşırı şarj nedeniyle fazla ısınmalarına müsade edilmemelidir.
• Kaynak işleri . Gerekli güvenlik önlemleri alınmadan ve dikkatsiz yapılan kaynak işlemleri yangına neden olabilir.
Kaynak işlemleri sırasında yeterli güvenlik önlemi alınmalı, el altında mutlaka bir yangın söndürücü bulundurulmalı , kaynak yapılan mahalin yan ve arka bölmelerde elektrik devreleri ve yanıcı madde bulunmamalıdır.
• Sigara . Kül tablalarında unutulmuş, dikkatsizlik sonucu sönmeden çöp tenekelerine atılmış sigara izmaritleri; ayrıca yatakta sigara içmek teknelerde için çok ciddi yangın tehlikesi oluşturur.
Sigara içmek için ayrılmış yer dışında kesinlikle sigara içilmemeli, sigara atılmadan, kül tablaları çöp tenekelerine boşaltılmadan izmaritlerinin söndüğünden kesin emin olunmalıdır.
• Akaryakıt sızıntısı ve yanıcı madde buharları : Aşırı sıcakta motor bölmesinde veya tekne içinde biriken yakit buharı veya devrelerden sızan yakıt, marş motorundan veya akü başlarından çikan bir kıvılcımla tutuşabilir. Bu tür yangınlara sebebiyet vermemek için, motor çevresi ve sintine temiz tutulmal, yakıt devreleri periyodik olarak kaçak ihtimaline karşı kontrol edilmeli, yakıt ikmali yapılırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalı, tekne içi ve motor bölmesinin yeterince havalanması sağlanmalıdır.
• Gaz kaçakları : Gaz tüpü veya gaz devresi üzerindeki kaçak sonucu kapalı bölmelerde biriken yanıcı gaz buharları teknelerde yangına sebebiyet verebilir. Bu nedenle gaz tüplerinin iyi havalanan, tekne dışında , yalıtılmış bir bölmede bulundurulmalı gerekmektedir. (Şekil 1) Ayrıca tekne terkedilirken devrede gaz kalmaması için önce tüp üzerinden devre kesilmeli (A), hortum içindeki gaz kullanıldıktan sonra ocak üzerindeki düğme kapatılmalıdır.
• Egzos devresı . İyi yalıtılmamış egzos devresi deniz durumunun oluşturduğu haraketlenme veya başka sebeplerle kendisiyle temas eden malzemelerin yanmasına neden olabilir. Bu tür yangınlara sebebiyet vermemek için egzos devresinin uygun yalıtımı yapılmalıdır.
• Açık ateş kıvılcımları , ızgara, kızartma ve yemek yapımı . Açık ateşin doğrudan veya dolaylı kullanıldığı durumlarda yeterince dikkat edilmeli ve yanıcı maddelerin, ısınan cisimlerle temas etmemesi ve üzerlerine kıvılcım , kızgın yağ sıçramaması için gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
• Boya malzemeleri . Boya ,tiner, alkol gibi malzemeler mümkünse tekne içinde bulundurulmamalı, zorunlu olması durumlarında, ağızları sıkıcı kapatılmış bir şekilde, iyi havalandırılan, dış bölmelerde muhafaza edilmelidir.
• Yağlı ve kirli temizlik malzemeleri . Sıcak ortamlarda bırakılan, motor ve mekanik aksamın temizliğinde kullanılan yağlı ve yakıt bulaşmış bez ve üstüpüler, yağların ve yakıtın tutuşma sıcaklığının çok düşük olması nedeniyle yangınlara sebebiyet verebilirler. Bu nedenle yağlı bez ve üstüpüler kesinlikle, motor ve egzos borusu gibi ısının yüksek olduğu donanım ve malzeme üzerinde bırakılmamalı, temizlik bittikten sonra özel bir çöp torbalarında muhafaza edilerek, ilk fırsatta uygun çöp toplama yerlerine bırakılmalıdır.
• Onarımlar . Bakım,tutum ve onarımlar sırasında kullanılan yüksek devirli elektriklikli aletlerin sürtünme nedeniyle oluşturacağı ısı ve çıkartacağı kıvılcımın yangına sebebiyet vermemesi için onarım yapılan bölgede yeterince yangın önlemi alınmalı, yanıcı maddeler çevreden uzaklaştırılmalıdır.
YANGINLA MÜCADELE:
Yangın söndürücülerde bulunması istenen özellikler
• Soğutuculuk. Yanan maddenin soğutularak, sıcaklığının tutuşma sıcaklığının altına düşmesini sağlar.
• Boğuculuk. Yanan maddenin hava ile temasını keser, oksijensiz bırakarak boğar ve yangının sönmesini sağlar.
• Alev kırıcılık . Kimyasal yolla alevlerin enerjisini alarak yangının sönmesini sağlar.
Teknelerde kullanılan ana yangın söndürme malzemeleri
• Su : Soğutucu, sis veya sprey şeklinde kullanıldığında boğucu özelliğe sahiptir. Elektriği iletir. Portatif yangın söndürme tüpleri içinde etkili kullanım miktarı bulundurulamadığından dolayı portatif yangın söndürücü olarak kullanımı yaygın değildir.
Adi yangınlarda etklidir.
Uyarı: Elektrikten kaynaklanan yangınlarında, devre açık olduğu sürece kullanılmaz.
• Köpük : Bazı kimyasal solüsyonların su ile karıştırılmasından elde edilir. Boğucu ve kısmen soğutucu özelliğe sahiptir. Elektirği iletir. Genel maksatlı olmadığı için küçük teknelerde portatif yangın söndürücü olarak kullanılmazlar.
Adi ve akaryakıt yangınlarında etkilidir.
Uyarı : Elektrikten kaynaklanan yangınlarında devre açık olduğu sürece kullanılmaz.
• Karbon di oksit gazı (CO2): Havadan 1.5 kat daha ağırdır. Alevlerin üzerini çöker , bu nedenle birincil olarak boğucu özelliğe sahiptir. Yalıtkandır, elektriği iletmez, bu nedenle elektrik kaynaklı ve motor bölmesi yangınlarında etkili söndürücü olarak kullanılmalıdır. İkincil olarak, soğutucu özelliği sahip olması nedeniyle yüzey yangınlarında etkindir. Genel maksatlı kullanılabilir.
• Kuru kimyasal tozlar : Yangın söndürme amaçlı kullanılabilecek toz haline getirilmiş kimyasal maddelerdir. Alev kırıcı ve kısmen boğucu özelliğe sahiptir. Soğutucu değildir, elektriği iletmez. Teknelerde genel maksatlı portatif yangın söndürücü olarak bulundurulması önerilir.
• Halon gazı . Basınç altında sıvılaştırılmış bcf tipi halon gazı yangın söndürücü olarak kullanılır. Yangının üzerinde buharlaşır. Kısmen soğutucu ve boğucu özelliklerinin yanında esas olarak alev kırıcı özelliğe sahiptir. Elektriği iletmez.Genel maksatlı kullanılır ( bazı ülkelerde 2000 yılından sonra kullanımı yasaklanmıştır.)
• Yangın battaniyesi : Battaniye büyüklüğünde yanmaz malzemeden imal edilmiş teçhiçatlardır. Küçük yangınların üzerine kapatılır ve yangının boğularak sönmesi sağlanır.
Portatif yangın söndürücüler:
Başlangıç aşamasında yangına müdahale etmek için kullanılırlar. Küçük yangınlarda etkilidirler ve yangının kısa sürede söndürülmesini sağlarlar.
Portatif yangın söndürücülerde su kullanımı yaygın değildir.
Çeşitleri:
Köpüklü. Uluslar arası renk kodu : Sarı
CO2 . Uluslar arası renk kodu: Siyah
Kuru kimyasal tozlu. Uluslar arası renk kodu: Mavi
Halon gazlı. Uluslar arası renk kodu: Yeşil
Teknelerde portatif yangın söndürücülerin miktarları, yerleri ve muhafazası
Mevzuatımıza göre,
• Özel teknelerde, makina dairesi veya sandığı dışında ve varsa kuzinede veya kamarada (salonda) bulundurulmak üzere toplam iki adet; ticari teknelerde bütün sefer bölgeleri için salon ve kuzinede ayrı ayrı olmak üzere üç adet, 6 kg. portatif yangin söndürme cihazı bulundurulmalıdır.
• Boylari 15 metrenin altında olan teknelerde yangin söndürme tüpleri 2 kg’lik olabilir.
• Boylari 9 metrenin altında olan teknelerde en az 1 adet 2 kg’lik portatif yangın söndürme cihazi bulunacaktır.
• Kamarali teknelerde kamara başına en az 1 adet 2 kg’lik tüp bulunacaktır.
• Motoru olmayan teknelerde yangın söndürme tüpü bulunması gerekmez.
• Portatif yangın söndürme cihazlarının üstünde kullanma talimatları yazılıdır. Ayrica hangi tip yanginlarda kullanilacaği, uluslar arası kodlama sistemindeki harfi (A-B-C-D) belirtilerek gösterilmiştir.
• Portatif yangın söndürücülerin tümü, ilgili bölmede, kolayca ulaşılabilecek, el altında ve görünür bir yerde , özel kelepçesine takılı ve kullanıma hazır bir şekilde muhafaza edilmelidir.
• Portatif yangın söndürücülerin periyodik bakımları yaptırılmalı; basınçlı cihazlarda basınç ibresinin yeşil alanın dışına çıkması durumlarinda, periyodik bakım tarihi beklenmeden, bakıma gönderilmelidir.
• Teknedeki yangın söndürme cihazlarının tamamı aynı dönemde bakıma gönderilmemeli, bakim süresince servisten temin edilecek ilave yangın söndürme cihazlari teknede bulundurulmalıdır.
• Salonda bulundurulması gereken portatif yangın söndürücünün, güverte yanginlarına hızla müdahale edilebilmesi için güverte çıkışına yakın bir noktada muhafaza edilmesi tavsiye edilir.
• Yangin battaniyesi, kuzinede ocaklara yakın, el altında bir yerde bulundurulmalıdır.
Sabit yangın pompası ve yangın devreleri:
Sabit bir pompayla , deniz suyunun, güvertede belirlenen noktalardaki yangin vanalarina (yangin istasyonlarina) basılması için kurulmuş sistemlerdir. ( Tekne büyüklüğüne göre bu istasyonlar tekne içinde de oluşturula-bilmektedir.) Yangın vanalarının hemen yanında, kullanıma hazır olarak yerleştirilmiş, teknenin her hangi bir yerindeki yangına müdahale edebilecek uzunlukta yangın hortumları bulundurulması gerekmektedir.
Mevzuatımıza göre, özel teknelerde bu sistem zorunlu değildir. 15 m. den daha büyük ticari yat, gezi ve balıkçı teknelerinde ise sistemin kurulması zorunludur. Ayrıca klas kuruluşları, sertifika talebinde bulunan her türlü teknede sistemin bulundurulmasını istemektedir.
Sabit yangın söndürme sistemi: Yangın riski yüksek, makina dairesi gibi kapalı hacimlerde, yangını kontrol altına alarak söndürebilmek için dizayn edilmiş yangın boğma sistemleridir . Söz konusu kapalı hacmi dolduracak miktarda yangın söndürücüler yeterli miktarda tüp kullanılarak depolanır; bu tüplerin tamamı uzaktan kumandayla aynı anda açılabilecek şekilde iştiraklenmiştir. Yangın dedektörlerinin otomatik olarak devreye soktukları yangın söndürme sistemleri olduğu gibi, elle kumanda edilen sistemler de bulunmaktadır. Mevzuatımıza göre ,özel ve ticari yatlarda sabit yangın söndürme sistemi aranmamaktadır. Gezi sınıfı teknelerde ise, ilgili yönetmeliğin 5.6.2 “yangınla mücadele donanımı” maddesinde, “akaryakıt kullanılan motorların yerleştirildiği kısımlar, yangın durumunda o bölüme girme ihtiyacı gerektirmeyen bir yangın sistemi ile donatılmalıdır”, hükmü konmuştur. Ayrıca, Türk Loydu tarafından belgelendirilmek isteyen her tip tekne, “ tutusma noktasi 55 c olan yakit kullanan (ornegin benzin) veya supersarjli veya toplam gucu 500 kw olan atmosferik basincli dizel cevrimli icten yanmali makinalarin bulundugu daire ve mahaller sabit yangin sondurme sistemleri ile korunacaktir.” hükmüne uygun donanımı kurması gerekmektedir.
Yangınların söndürülmesinde kullanılacak temel yöntemler
Yanma işleminin başlaması ve sürmesi için yangın üçgeninde belirtilen üç elemanın doğru oranlarda bir araya gelmesi gerekmektedir. Bu üç elemandan birinin ortadan kaldırılması durumunda yanma işlemi başlayamaz ya da başlamış olan yanma son bulur. Temel prensip olarak söndürme işleminde başarıya ulaşmak için bu üç elemandan en az birinin ortamdan uzaklaştırılması gerekmektedir.
Yangın söndürmede uygulanması gereken yöntemler şunlardır:
• Yangını Boğmak.
Yangının havayla temasını kesme işlemidir. Kapalı bölme yangınlarında bölmelerin kapatılması, boğucu yangın söndürücülerin kullanılması veya küçük yangınlarda kum veya yangın battaniyesi kullanılarak boğma işlemi gerçekleştirilir.
• Yangını Soğutmak.
Yanan madde ve yangın ortamı soğutularak, yangın üçgeninin ısı kenarı kırılmaya çalışılır. Bu maksatla soğutucu söndürücüler ve ortamın enerjisini kimyasal yolla düşürdükleri için alev kırıcı söndürücüler kullanılır.
• Yanıcı Maddeyi Uzaklaştırmak.
Yangın üçgeninin yanıcı madde elamanını ortamdan uzaklaştırmak için yapılan çalışmadır. Katı yanıcı maddelerin ortamdan çıkartılması veya yangın çevresinden uzaklaştırılması ile sağlanır. Akaryakıt ve gaz yangınlarında ise yanıcı madde kaynağından kesilir ve yangın yakıtsız bırakılarak söndürme işlemi gerçekleştirilir. Elektrik yangınlarında,yangın A veya B tipi yangına dönüşmemişse elektrik kaynağının kesilmesiyle yangın söner.
Teknelerde yangınların söndürülmesi
Kapalı bölme yangınlarına müdahale :
• Panik yapmayın.
• Yangın bulunduğunuz ortamda başlamışsa, teknede bulunan diğer şahısları bağırarak uyarın ve en yakın portatif yangın söndürme cihazıyla yangına müdahale edin.
• Teknenin elektriğini kesin veya kesilmesini sağlayın.
• Yangın makina dairesinde başlamışsa ve sabit sistem yangın söndürme donanımınız varsa, makina dairesi girişlerini ve havalandırmalarını kapatarak sistemi devreye alın. Yoksa, makina dairesinde bulunan portatif yangın söndürücüyle yangına müdahale edin.
• Yangın kuzinede başlamışsa el altındaki yangın battaniyesiyle yangına müdahale ettikten sonra portatif yangın söndürücüyü kullanmak üzere hazırlık yapın, yangın battaniyesinin etkili olmadığı durumda portatif yangın söndürücü kullanın..
• Yangın sizin bulunmadığınız bir bölmede başlamışsa ve duman nedeniyle bölmeye giremiyorsanız, bölmenin bütün giriş çıkışlarını, lumbuz,kapı ve manikalarını kapatarak yangını boğarak söndürmeye çalışın.
• Portatif yangın söndürücü kullanmak için kapalı mahale girilmesinin zorunlu olduğu durumlarda, yüzünüzü ıslak bez veya havlu gibi malzemelerle sarın. (Yangına müdahale edecek kişinin üstünde kesinlikle sentetik giysiler olmamalıdır. )
• Akaryakıt ve motor bölmesi yangınlarında hemen akaryakıt devresi vanalarını kapatın; yangına müdahale ediyorsanız, kapatılmasını sağlayın.
• Akaryakıt yangınında yakıt kaçağının olduğu noktaya müdahale edin.
• Adi yangınlarda tatlı su veya deniz suyu kullanabilir. Gerilim altındaki elektrik tesisatı yangınlarında, motor üstündeki yangınlarda, yağ ve akaryakıt yangınlarında asla su kullanmayın.
Güverte yangınlarına müdahale .
• Seyirde güverte üzerinde yangın çıkmışsa,süratinizi dümen dinleme süratine düşürerek yanan bölgeyi rüzgar altına alın.
• Sabit yangın devresi varsa, sistemi devreye alarak suyla; yoksa, portatif yangın söndürücülerle rüzgar üstünden yaklaşarak yangının kaynağına müdahale edin.
• Yanan malzemeleri gönder ve veya benzer araçlarla denize atın.
• Portatif söndürücülere ilaveten , mümkün olan bütün imkanlarla kontrollu su kullanarak yangını söndürmeye çalışın. ( Güverte tatlı su ve deniz suyu devreleri kullanılmalıdır.)
• Mümkün olduğu kadar fazla yangın söndürücüyle müdahale edilmelidir.
• Yangının söndürülmesi durumunda kor artıkları suyla tamamen söndürülür ve yangın bölgesi tekrar alevlenme ihtimaline karşı uzun süre kontrol altında tutulur.
• Yangın söndürülemiyorsa can salı ve servis botu yangından korunur ve tekneyi terk hazırlıklarına başlanır.
Portatif yangın söndürücülerin kullanılması
Portatif yangın söndürücünün pimini çek.
Mümkünse yangın söndürücüyü yangının kaynağına, mümkün değilse en yakın noktaya yönlendir .
Yangın söndürücüyü yönlerdiğin noktaya sık.
Yangını önden arkaya, aşağıdan yukarıya doğru süpürerek söndür.
Mühahalenin her aşamasında portaif yangın söndürme cihazı dik tutulmalıdır.